Στο δοκίμιο αυτό επισημαίνονται τα γεγονότα και οι παράγοντες που προσδιόρισαν τη γένεση της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού, στη συστηματική επιστημονική της θεώρηση, από τα μέσα κυρίως του 19ου αιώνα.
Συγκεκριμένα, διερευνάται η μετάβαση από τη χρονογραφία ή την αποσπασματική αναφορά σε περιστάσεις ειδικού ενδιαφέροντος στον έγκυρο επιστημονικό λόγο. Η εξέλιξη αυτή θα ανταποκριθεί στο αίτημα για εθνική αυτογνωσία στους κόλπους του Ελληνισμού και θα συναφθεί με τα ευρύτερα διεθνή ιστοριογραφικά ρεύματα της εποχής. Έως τα τέλη του 19ου αιώνα, η διαδικασία αυτή θα έχει ολοκληρωθεί και θα έχει αποφέρει την ενασχόληση πλειάδας ειδικών μελετητών με τη σπουδή της νεοελληνικής ιστορίας.